«Αυθαίρετα Σήμερα;»
ΤΕΤΑΡΤΗ 2 ΑΠΡΙΛΙΟΥ
εισήγηση στην ημερίδα του τομέα πολεοδομίας &χωροταξίας του Ε.Μ.Π
Δεσποτίδη Μυρτώ
Αρχιτέκτων DE.S.A
Πρόεδρος ΣΑΔΑΣ - ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΑΣ ΕΝΩΣΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ
Να σας ευχαριστήσω για την πρόσκληση συμμετοχής και να συγχαρώ τον Τομέα Πολεοδομίας καιΧωροταξίας του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου για την πρωτοβουλία της οργάνωσης αυτής της ημερίδας.
Χαίρομαι ιδιαίτερα, γι’ αυτή την πρωτοβουλία που δίνει τη δυνατότητα σε εκπροσώπους από όλους τους εμπλεκόμενους φορείς να συζητήσουν και να προβληματιστούν πάνω στο συγκεκριμένο θέμα.
Δεν σας κρύβω ότι αρχικά είχα κάποιες επιφυλάξεις ως προς το αντικείμενο της συζήτησης και αυτό γιατί φοβούμουν ότι θα πρέπει να αναλύσουμεκαι να κάνουμε κριτική στους νόμους των αυθαιρέτων και στις διατάξεις τους,πράγμα το οποίο για μένα προσωπικά δεν έχει κανένα ενδιαφέρον.
Σκοπός της σημερινής σύντομης τοποθέτησής μου είναι νακαταθέσω μια άλλη οπτική στο θέμα της αυθαίρετης δόμησης και συγκεκριμένα τουςλόγους που θεωρώ ότι μας οδηγούν στην αυθαιρεσία.
Υπάρχουσα κατάσταση
Προσπάθησα λοιπόν να απαντήσω στο ερώτημα τι είναι αυθαίρετο και γιατί αυθαιρετούμε.
Αυθαίρετο
Είναι αυτό που γίνεται κατά βούληση δηλαδή σύμφωνα με τις προσωπικές επιθυμίες, χωρίς την εφαρμογή νόμων ή ορισμένων κριτηρίων
Γιατί γίνεται λοιπόν αυτό;
Γίνεται γιατί δεν υπάρχουννόμοι και κριτήρια?, γίνεται γιατί οι συγκεκριμένοι νόμοι δεν καλύπτουν τις ανάγκες μας?, ή μήπως υπάρχει και μια άλλη διάσταση που λέει ότι οι επιθυμίες μας απέχουν πολύ από τις ανάγκες μας. Πιθανότατα ισχύουν όλα, ή ένας συνδυασμός αυτών.
Είναι λοιπόν θέμα γενικότερης παιδείας, έχει να κάνει με τον τρόπο που σκεφτόμαστε, του τι θέλω να κτίσω και ποιες είναι οι ανάγκες μου, και με την επιθυμία να κτίσω κάτι παραπάνω ...
από αυτό που πραγματικά χρειάζομαι...
Έχει επίσης σχέση με τις γνώσεις, την εμπειρία και την προσέγγιση της μελέτης από τον μηχανικό που αναλαμβάνει να δώσει τη λύση.
Γι’ αυτό πιθανά και τα προγράμματα σπουδών των μηχανικών, χρειάζονται έναν νέο προσανατολισμό σύμφωνα με τις νέες ανάγκες, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι απομακρυνόμαστε από το βασικό αντικείμενο.
Και τέλος έρχεται το κράτος με το ελλιπέστατο και πολύπλοκο θεσμικό πλαίσιο παραγωγής δομημένου χώρου, και σου δίνει τη δυνατότατα να αυθαιρετήσεις/ παρανομήσεις.
Κόκκινη γραμμή
Είναι σαφές ότι το μεγάλο κεφάλαιο των αυθαιρέτων της χώραςδεν μπορεί και δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται ως μέσο είσπραξης χρημάτων, πράγμαπου δυστυχώς συνέβη και τις 3 φορές, αναφέρομαι στους νόμους 3843/10, 4014/11 &4178/13. Είναι ένα τεράστιο υπαρκτό πρόβλημα, με μεγάλη κοινωνική σημασία, αλλάιδιαιτέρως σύνθετο.
Νόμοι συνεχόμενοι, ο ένας πάνω στον άλλο, με ευνοϊκότερεςρυθμίσεις ο καθένας.
Ρυθμίσεις οι οποίες πρωταρχικό σκοπό έχουν να συγκεντρώσουνόσο το δυνατόν περισσότερα χρήματα στα κρατικά ταμεία και μετά να δώσουν τηδυνατότητα στους ιδιοκτήτες να μεταβιβάσουν, αξιοποιήσουν ή ακόμα καινομιμοποιήσουν τους χώρους αυτούς.
Σε επίπεδο βέβαια καταγραφής του κτηριακού αποθέματος τηςχώρας αυτός είναι ένας θεμιτός τρόπος, όχι όμως ο μόνος.
Σαφώς και η κατηγοριοποίηση των αυθαιρεσιών είναι σημαντική,δεν μπορούμε να αντιμετωπίσουμε με τον ίδιο τρόπο μια προσθήκη αυθαίρετηςξύλινης πέργκολας, με ένα αυθαίρετο ξενοδοχείο στον αιγιαλό, αλλά το αποτέλεσματελικά ποιο είναι .... και τα δυο ρυθμίζονται, με διαφορετικό κόστος βέβαια,αλλά ρυθμίζονται. Το δίδαγμα που μένει στην κοινωνία ποιο είναι ??
Ποιος τιμωρείται και πως ...
Και όλοι αυτοί οι ημιυπαίθριοι χώροι, που έκλεισαν καιέγιναν υπνοδωμάτια για κάποιες οικογένειες που δεν είχαν τη δυνατότητα νααγοράσουν 15 τ,μ. περισσότερα ... δεν επιβαρύνουν το περιβάλλον ? δεν αυξάνουντην πυκνότητα ?
Επιτέλους κάποια στιγμή, σε αυτή την χώρα θα πρέπει νασταματήσουμε να «επιβραβεύουμε», τους αυθαιρετούντες, με διάφορες ρυθμίσειςαπλά και μόνο για να γεμίσουμε τα ταμεία.
Μια συνεχιζόμενη τέτοια αντιμετώπιση των πραγμάτων κλονίζειτην αξιοπιστία των πολιτών στους νόμους και τις διαδικασίες της πολιτείας, καιως εκ τούτου τους οδηγεί στην παρανομία. Η σοβαρή αντιμετώπιση είναι ναεξορθολογίσουμε το σύστημα, όχι να εφευρίσκουμε τρόπους νομιμοποίησης καιρύθμισης των αυθαιρεσιών που δεν μπορέσαμε να αποτρέψουμε.
Όπως έχω πει και στο παρελθόν η ουσία στο μεγάλο θέμα τωναυθαιρέτων και ο τρόπος με τον όποιο πρέπει να τα αντιμετωπίσεις, δεν είναι ηκατηγοριοποίησή τους, το ύψος του παράβολου, ούτε ο αριθμός των δόσεων, αυτάείναι τα εργαλεία για την καταγραφή, τη λειτουργία του νόμου και τη συλλογή τωνχρημάτων.
Η ουσία είναι η ρύθμιση των κενών στη νομοθεσία που αφήνουντη δυνατότητα δημιουργίας νέων αυθαιρέτων.
Αν καταφέρουμε να ξεφύγουμε από την εμμονή του πόσο χρίζουμε,και μελετήσουμε το τι χρίζουμε, θα έχουμε κάνει ένα πρώτο βήμα.
Η κόκκινη γραμμή δεν μπορεί να είναι μια ημερομηνία, είναι τοσημείο που θα αλλάξει η νοοτροπία για το θέμα της κατασκευής, είναι δηλαδή η διάφοραμεταξύ ποιότητας και ποσότητας.
Νομοθεσία
Αυτό βέβαια είναι μια μεγάλη ευθύνη για το κράτος και μιαπολύ δύσκολη δουλειά, ειδικά όταν δεν υπάρχει όραμα, και κατ’ επέκταση δεν υπάρχειολοκληρωμένος σχεδιασμός, όλα γίνονται αποσπασματικά.
Όλα αυτά τα κενά στη νομοθεσία τα οποία άλλες φορές είναιυπεύθυνα και άλλες φορές πηγάζουν από το έλλειμμα του ολοκληρωμένου σχεδιασμού,δημιουργούν ένα μόνιμο άγχος στη διοίκηση πως θα ελέγξει τις διαδικασίες.
Αναγκάζεται λοιπόν και εφευρίσκει όλο και περισσότερα στάδιακαι εργαλεία ελέγχου, διότι, δεν μπορεί να παρακολουθήσει την εξέλιξη στιςδιαδικασίες που εκείνη θεσμοθέτησε.
Οιτελευταίοι νόμοι (και μιλάω για τον Ν. 4030/11 & Ν.4067/13 ΝΟΚ) προσπάθησαννα κάνουν την αλλαγή. Ο 4030 /11 έδωσε τη δυνατότητα, ή τουλάχιστον αυτός ήτανο στόχος, να περιοριστεί η συναλλαγή του μελετητή με τον ελέγχοντα μηχανικό,εξοικονομώντας χρόνο και πατάσσοντας τη γραφειοκρατία, και ο 4067/13 αλλάζονταςτον υπάρχοντα οικοδομικό κανονισμό, ενώ επικαλείται έναν κανονισμό με σύγχρονη λογική, οραματικού ωςπρος την αρχιτεκτονική, δεν δείχνει να διασφαλίζει την προστασία του περιβάλλοντος, ούτε ναδίνει την απαιτουμένη ελευθερία στην αρχιτεκτονική έκφραση. Ο στόχος χάθηκε καιαυτό γιατί η προετοιμασία για την εφαρμογή των νόμων ήταν ανύπαρκτη. Οι δεαλλεπάλληλες διευκρινιστικές και ερμηνευτικές, απέδειξαν ότι οι νόμοι δεν είχανμελετηθεί σωστά.
Προφανώςδε οι νόμοι περί ρύθμισης αυθαιρέτων υπάρχουν επειδή η νομοθεσία για τηνπαραγωγή του δομημένου περιβάλλοντος είναι ελλιπής.
Δυστυχώς μέχρι στιγμής η πολιτεία δεν έχει πείσει, ότι έχει εξαντλήσειτο περιθώριο στην «εύρεση» ή «δημιουργία» των κατάλληλων εργαλείων.....
Παρόλο που γίνονται σοβαρές προσπάθειες, ο τρόπος και οχρόνος δεν δείχνουν να είναι σύμμαχοι. Θεωρώ ότι υπάρχουν ακόμη μεγάλεςδυνατότητες αλλαγών στο νομοθετικό πλαίσιο.
Θαήθελα να τονίσω, σε αυτό το σημείο ότι οι πλέον αρμόδιοι να συντάσσουν νόμουςκαι πλαίσια για το συγκεκριμένο θέμα είναι ο τεχνικός σύμβουλος του κράτους,δηλαδή το ΤΕΕ, σε συνεργασία με τους επιστημονικούς συλλόγους ειδικότητας, δηλαδήοι μηχανικοί της χώρας.
Άραόλοι μας έχουμε μερίδιο ευθύνης, είτε γιατί δεν καταθέσαμε έγκαιραολοκληρωμένες προτάσεις, είτε γιατί αποδεχτήκαμε ότι αυτό είναι αντικείμενοεπεξεργασίας κάποιου άλλου φορέα. Και τώρα εκ του ασφαλούς κάνουμε κριτική.
Απόεκεί και περά είναι θέμα των νομικών να διασφαλίσουν την εγκυρότητα καιδημοκρατικότητα αυτών των νόμων.
Με όλοτο σεβασμό στους νομικούς για τη δύσκολη και αξιόλογη εργασία που εκτελούν, ...τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας, ιδιαίτερα δε με το θέμα των αυθαιρέτωνπαρουσιάζεται μια ειδική ενασχόληση των νομικών με τη σύνταξη, επεξήγηση,ερμηνεία και γνωμοδότηση, κανόνων, κανονισμών και κριτηρίων που έχουν να κάνουνμε τον πολεοδομικό σχεδιασμό και όχι μόνο.
Από την άλλη έχουμε αποδεχτεί ότι το σύνολο των ανθρώπων πουασχολούνται, ειδικότερα με την ιδιωτική κατασκευή, είναι δεδομένο ότι θααυθαιρετήσουν, θα κλέψουν το κράτος, και θα επιβαρύνουν το περιβάλλον ...
Και είναι αυτό λοιπόν ένα υγιές θεσμικό πλαίσιο? μπορεί αυτόνα χαρακτηρίζεται ως αξιοπιστία στο έργο και στο δυναμικό των μηχανικών τηςχώρας ?
Φυσικά και όχι
Εμπλεκόμενοι φορείς
Δυστυχώς σαν Πανελλήνια Ένωση Αρχιτεκτόνων απλά παραλάβαμε τονομοσχέδιο των αυθαιρέτων, όπως και όλοι οι άλλοι φορείς. Το λέω αυτό γιατίθεωρώ ότι θα έπρεπε να είχαμε κληθεί επίσημα και θεσμικά να συμμετείχαμε στις συζητήσειςκαι στους προβληματισμούς που προηγήθηκαν της σύνταξής του.
Χρειάζεται μια αλλαγή στην τακτική με την οποίαδιαμορφώνονται και τελικά παρουσιάζονται τα νομοσχέδια.
Η τακτική, του να παρουσιάζεις κάτι στην τελική του μορφή καιμετά να προσπαθείς να αντικρούσεις τις παρατηρήσεις που γίνονται ή ακόμα καιάλλες ιδέες, δεν είναι αποτελεσματική. Προφανώς και όλη αυτή η διαδικασία θαέπρεπε να προηγείται.
Τα νομοσχέδια θα έπρεπε να συντάσσονται με άλλο τρόπο, η διαύγειακαι διαβούλευση πρέπει να είναι έννοιες ουσιαστικές.
Βέβαια για να υλοποιηθεί μια τέτοιου είδους συνεργασία,πρέπει να υπάρχουν οι προϋποθέσεις. Δηλαδή, πρέπει να υπάρχει αξιοπιστία,ουσιαστικός διάλογος και συγκεκριμένες υλοποιήσιμες ιδέες και προτάσεις.
Οι φορείς να είναι υπεύθυνοι και η πολιτεία να αναγνωρίζει τονρόλο του καθενός...
Σύγχρονη πολιτική για την αυθαίρετη δόμηση
Όμως όπως είπα και πρωθύστερα όλα αυτά είναι δύσκολα, γιατί δενείναι μια απλή σημείωση σε ένα ημερολόγιο, ως κόκκινη γραμμή, είναι θέμαγενικότερης νοοτροπίας και παιδείας.
Θεωρώ όμως και συγχρόνως ευελπιστώ, ότι έχουμε φτάσει πλέονστο σημείο αυτό, που α) δεν έχουμε την πολυτέλεια του χρόνου να κάνουμε ατέρμονεςσυζητήσεις και αναλύσεις β) έχουν γίνει οι απαιτούμενες ζυμώσεις, έχει ωριμάσειη ιδέα και έχουμε δει τα αποτελέσματα από όλες τις προηγούμενες ρυθμίσεις καιδιατάξεις, ώστε να κάνουμε ένα γενναίο βήμα και να περάσουμε σε μια νέα εποχή πραγμάτων.
Το ανθρώπινο δυναμικό υπάρχει, το ίδιο και οι ιδέες, και δεννομίζω να το αμφισβητεί αυτό κανείς.
Αυτόπου χρειάζεται είναι ένα ολοκληρωμένο σχέδιο.
Αυτό τοσχέδιο για να είναι αποτελεσματικό, παραγωγικό και υλοποιήσιμο, χρειάζεταιμελέτη, συγκεκριμένο υπόβαθρο και τη συμμέτοχη των επιστημόνων, δεν μπορεί ναχαραχτεί μόνο από τους πολιτικούς.
Οι προτεραιότητες, οι προσεγγίσεις, οι αναλύσεις και οιπροτάσεις, από εδώ και πέρα θα πρέπει να έχουν μια, ριζοσπαστική, σχεδόνανατρεπτική λογική, ώστε τα αποτελέσματα να μπορέσουν πραγματικά να αλλάξουν τααποδεδειγμένα κακώς κείμενα. Κακώς και στον τρόπο εφαρμογής των νόμων, αλλά καιστη γενικότερη νοοτροπία και πρακτική.
Ο κόσμος πρέπει νακαταλάβει ότι δεν είναι η ποσότητα που προσδίδει αξία, αλλά η ποιότητα. Ως εκτούτου, σημασία δεν έχει πόσο θα κτίσω, και πόσο θα πουλήσω, σημασία έχει τι θαδημιουργήσω και πώς θα το αξιοποιήσω.
Η δημιουργία μιας πλατφόρμας δεδομένων της χώρας που θαπεριλαμβάνει όλες τις απαραίτητες πληροφορίες και υπόβαθρα (κτηματολόγιο,δασολόγιο, αιγιαλός, οικισμοί παραδοσιακοί και μη, αρτιότητες κλπ) είναι πλέονεπιβεβλημένη.
Επίσης μια οριστική διευκρίνιση του νομικούκαθεστώτος εκτάσεων και ακινήτων που ανήκουν ιδιοκτησιακά σε ιδιώτες, αλλάείναι αδύνατη η αξιοποίησή τους, λόγω κάποιας αξίωσης ή διεκδίκησης από τοΔημόσιο, είναι απαραίτητη.
Τέλος μια επιστημονικά τεκμηριωμένη μέθοδος για το πωςμελετάμε και κτίζουμε (ένας απλουστευμένος επιτέλους οικοδομικός κανονισμός)και η θεσμοθέτηση μιας πιο ανθρώπινης κλίμακας σε επίπεδο αστικού σχεδιασμού......
Αυτά είναι πλέον τα αναγκαία βήματα.
Είναι απαράδεκτο αυτή τη στιγμή, να καλούμαστε να εφαρμόσουμεμέσα σε ένα ασφυκτικό χρονικό διάστημα ¨μνημονικά¨ σχέδια και απαιτήσεις, όταν θαέπρεπε εδώ και χρόνια να είναι οι προτεραιότητές μας. Θα έπρεπε, εδώ και χρόνιανα είχε ολοκληρωθεί το εθνικό κτηματολόγιο, να είχε αξιολογηθεί η δημόσια περιουσία,να είχε αξιοποιηθεί ο δημόσιος χώρος, να είχαν εκσυγχρονιστεί τα εργαλεία καινα είχαν απλοποιηθεί οι διαδικασίες. Όλα αυτά έπρεπε να έχουν γίνει εδώ καιχρόνια σύμφωνα με τα δικά μας δεδομένα, τις ανάγκες της χώρας και των πολιτών της.Είναι φυσικό τώρα που δεν υπάρχει πλέον χρονικό περιθώριο, όλα να γίνονται βίαια,με τεράστιο κοινωνικό κόστος.
Το έλλειμμα όμως τόσων χρόνων σε επίπεδο προτάσεων καιυλοποίησης αυτών από μέρους της κρατικής διοίκησης, δημιούργησε το κενό και ταπροβλήματα που όλοι γνωρίζουμε, με αποτέλεσμα, αυτή τη στιγμή, να προσπαθούμε μελανθασμένο δυστυχώς τρόπο να περισώσουμε ότι απέμεινε.
Όταν λοιπόν πολίτες και μηχανικοί, γνωρίζουν αυτά τα δεδομένακαι αυτά είναι ξεκάθαρα, είναι πολύ πιο εύκολο, να προσαρμόσεις τις ανάγκες σουκαι να μελετήσεις σύμφωνα με αυτές.
Ένα τέτοιο ολοκληρωμένο πλάνο, θα κάλυπτε όλες τις ανούσιες καισίγουρα πολύπλοκες αναθεωρήσεις, αλλαγές, ερμηνείες και διευκρινίσεις που όλοιγνωρίζουμε και καθημερινά μας ταλαιπωρούν, αφήνοντας τα κενά, στα οποίαδημιουργούνται οι αυθαιρεσίες.
Εύλογα θα αναρωτηθεί κανείς τι θα συμβεί μέχρι να γίνουναυτές οι αλλαγές?
Πως θα διασφαλίσουμε ότι δεν θα υπάρξουν νέα αυθαίρετα?
Γιατί οι αλλαγές αυτές χρειάζονται χρόνο και τα αποτελέσματαδεν θα είναι άμεσα ορατά. ///
Μέχρι η αλλαγή νοοτροπίας να εδραιωθεί και να ξέρουμε που χρίζουμεκαι πόσο πραγματικά χρειαζόμαστε, υπάρχουν κάποια εργαλεία, χρήσιμα.
Και αυτά είναι η ταυτότητα κτηρίου (απαίτηση χρόνων....) καιη βεβαίωση μηχανικού (μέγιστη ανάληψη ευθύνης). Δεν θα επεκταθώ στην ανάλυσήτους, τα γνωρίζουμε όλοι.
Αρχιτεκτονική
Κλείνοντας θα ήθελα να σας καταθέσω κάποιες σκέψεις καιδράσεις γι’ αυτό που ονομάζω αλλαγή νοοτροπίας.
-Η θεσμοθέτηση του προγράμματος «Αρχιτεκτονική στα Σχολεία» (πρόγραμμα που παρουσίασε ο ΣΑΔΑΣ – ΠΕΑήδη από το 2011) συμβάλλει στη γενική εκπαίδευση θεμάτων αντίληψης τουδομημένου περιβάλλοντος, παρατήρησης και συνειδητοποίησης της κλίμακας.
- Η Συνεργασία των σχολών με τουςεπαγγελματικούς συλλόγους, ώστε να γεφυρωθεί το χάσμα μεταξύ ακαδημαϊκής γνώσηςκαι επαγγελματικής πραγματικότητας.
-Η διαρκής μελέτη και παρακολούθηση των νόμων από τουςαρμόδιους φορείς προσφέρει γνώσεις για την αποφυγή νέων λαθών (αντικείμενοενασχόλησης των επιτροπών του συλλόγου αρχιτεκτόνων).
-η ουσιαστική θεσμοθέτηση της δημόσιας διαβούλευσης και τουσυμμετοχικού σχεδιασμού, δίνει τη δυνατότητα στην κοινωνία να καταθέσει τιςπροτάσεις της και να αναλάβει τις ευθύνες της.
-Η καθιέρωση, του θεσμού των Αρχιτεκτονικών Διαγωνισμών με κυρίαρχο στόχο την ανάδειξη νέων καιπρωτοποριακών ιδεών.
- Η προστασία τωναρχών διατήρησης της αυθεντικής κατάστασης, και η αποστασιοποίηση από τηνάκριτη προσήλωση στο παρελθόν.
Όλα αυτά στο σύνολό τους και σε συνδυασμό με άλλες προτάσειςφορέων, πάντα σε συνεργασία με τη δημόσια διοίκηση, μπορούν να συμβάλλουν στηναλλαγή νοοτροπίας για το περιβάλλον.
Η προβολή της αρχιτεκτονικής και ο δημόσιος διάλογος περίαυτήν, θέμα που έχει αναδείξει ο ΣΑΔΑΣ – ΠΕΑ τον τελευταίο καιρό, δίνει άλλες διαστάσεις και προσανατολίζει την κοινωνία σε επίπεδο ποιότητας και όχι ποσότητας για τον τρόπο παράγωγης, διαμόρφωσης και αξιοποίησης των κτηρίων του δημόσιου χώρου και του περιβάλλοντος γενικότερα.
Δεσποτίδη Μυρτώ
Αρχιτέκτων DE.S.A
Πρόεδρος ΣΑΔΑΣ - ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΑΣ ΕΝΩΣΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ
Να σας ευχαριστήσω για την πρόσκληση συμμετοχής και να συγχαρώ τον Τομέα Πολεοδομίας καιΧωροταξίας του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου για την πρωτοβουλία της οργάνωσης αυτής της ημερίδας.
Χαίρομαι ιδιαίτερα, γι’ αυτή την πρωτοβουλία που δίνει τη δυνατότητα σε εκπροσώπους από όλους τους εμπλεκόμενους φορείς να συζητήσουν και να προβληματιστούν πάνω στο συγκεκριμένο θέμα.
Δεν σας κρύβω ότι αρχικά είχα κάποιες επιφυλάξεις ως προς το αντικείμενο της συζήτησης και αυτό γιατί φοβούμουν ότι θα πρέπει να αναλύσουμεκαι να κάνουμε κριτική στους νόμους των αυθαιρέτων και στις διατάξεις τους,πράγμα το οποίο για μένα προσωπικά δεν έχει κανένα ενδιαφέρον.
Σκοπός της σημερινής σύντομης τοποθέτησής μου είναι νακαταθέσω μια άλλη οπτική στο θέμα της αυθαίρετης δόμησης και συγκεκριμένα τουςλόγους που θεωρώ ότι μας οδηγούν στην αυθαιρεσία.
Υπάρχουσα κατάσταση
Προσπάθησα λοιπόν να απαντήσω στο ερώτημα τι είναι αυθαίρετο και γιατί αυθαιρετούμε.
Αυθαίρετο
Είναι αυτό που γίνεται κατά βούληση δηλαδή σύμφωνα με τις προσωπικές επιθυμίες, χωρίς την εφαρμογή νόμων ή ορισμένων κριτηρίων
Γιατί γίνεται λοιπόν αυτό;
Γίνεται γιατί δεν υπάρχουννόμοι και κριτήρια?, γίνεται γιατί οι συγκεκριμένοι νόμοι δεν καλύπτουν τις ανάγκες μας?, ή μήπως υπάρχει και μια άλλη διάσταση που λέει ότι οι επιθυμίες μας απέχουν πολύ από τις ανάγκες μας. Πιθανότατα ισχύουν όλα, ή ένας συνδυασμός αυτών.
Είναι λοιπόν θέμα γενικότερης παιδείας, έχει να κάνει με τον τρόπο που σκεφτόμαστε, του τι θέλω να κτίσω και ποιες είναι οι ανάγκες μου, και με την επιθυμία να κτίσω κάτι παραπάνω ...
από αυτό που πραγματικά χρειάζομαι...
Έχει επίσης σχέση με τις γνώσεις, την εμπειρία και την προσέγγιση της μελέτης από τον μηχανικό που αναλαμβάνει να δώσει τη λύση.
Γι’ αυτό πιθανά και τα προγράμματα σπουδών των μηχανικών, χρειάζονται έναν νέο προσανατολισμό σύμφωνα με τις νέες ανάγκες, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι απομακρυνόμαστε από το βασικό αντικείμενο.
Και τέλος έρχεται το κράτος με το ελλιπέστατο και πολύπλοκο θεσμικό πλαίσιο παραγωγής δομημένου χώρου, και σου δίνει τη δυνατότατα να αυθαιρετήσεις/ παρανομήσεις.
Κόκκινη γραμμή
Είναι σαφές ότι το μεγάλο κεφάλαιο των αυθαιρέτων της χώραςδεν μπορεί και δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται ως μέσο είσπραξης χρημάτων, πράγμαπου δυστυχώς συνέβη και τις 3 φορές, αναφέρομαι στους νόμους 3843/10, 4014/11 &4178/13. Είναι ένα τεράστιο υπαρκτό πρόβλημα, με μεγάλη κοινωνική σημασία, αλλάιδιαιτέρως σύνθετο.
Νόμοι συνεχόμενοι, ο ένας πάνω στον άλλο, με ευνοϊκότερεςρυθμίσεις ο καθένας.
Ρυθμίσεις οι οποίες πρωταρχικό σκοπό έχουν να συγκεντρώσουνόσο το δυνατόν περισσότερα χρήματα στα κρατικά ταμεία και μετά να δώσουν τηδυνατότητα στους ιδιοκτήτες να μεταβιβάσουν, αξιοποιήσουν ή ακόμα καινομιμοποιήσουν τους χώρους αυτούς.
Σε επίπεδο βέβαια καταγραφής του κτηριακού αποθέματος τηςχώρας αυτός είναι ένας θεμιτός τρόπος, όχι όμως ο μόνος.
Σαφώς και η κατηγοριοποίηση των αυθαιρεσιών είναι σημαντική,δεν μπορούμε να αντιμετωπίσουμε με τον ίδιο τρόπο μια προσθήκη αυθαίρετηςξύλινης πέργκολας, με ένα αυθαίρετο ξενοδοχείο στον αιγιαλό, αλλά το αποτέλεσματελικά ποιο είναι .... και τα δυο ρυθμίζονται, με διαφορετικό κόστος βέβαια,αλλά ρυθμίζονται. Το δίδαγμα που μένει στην κοινωνία ποιο είναι ??
Ποιος τιμωρείται και πως ...
Και όλοι αυτοί οι ημιυπαίθριοι χώροι, που έκλεισαν καιέγιναν υπνοδωμάτια για κάποιες οικογένειες που δεν είχαν τη δυνατότητα νααγοράσουν 15 τ,μ. περισσότερα ... δεν επιβαρύνουν το περιβάλλον ? δεν αυξάνουντην πυκνότητα ?
Επιτέλους κάποια στιγμή, σε αυτή την χώρα θα πρέπει νασταματήσουμε να «επιβραβεύουμε», τους αυθαιρετούντες, με διάφορες ρυθμίσειςαπλά και μόνο για να γεμίσουμε τα ταμεία.
Μια συνεχιζόμενη τέτοια αντιμετώπιση των πραγμάτων κλονίζειτην αξιοπιστία των πολιτών στους νόμους και τις διαδικασίες της πολιτείας, καιως εκ τούτου τους οδηγεί στην παρανομία. Η σοβαρή αντιμετώπιση είναι ναεξορθολογίσουμε το σύστημα, όχι να εφευρίσκουμε τρόπους νομιμοποίησης καιρύθμισης των αυθαιρεσιών που δεν μπορέσαμε να αποτρέψουμε.
Όπως έχω πει και στο παρελθόν η ουσία στο μεγάλο θέμα τωναυθαιρέτων και ο τρόπος με τον όποιο πρέπει να τα αντιμετωπίσεις, δεν είναι ηκατηγοριοποίησή τους, το ύψος του παράβολου, ούτε ο αριθμός των δόσεων, αυτάείναι τα εργαλεία για την καταγραφή, τη λειτουργία του νόμου και τη συλλογή τωνχρημάτων.
Η ουσία είναι η ρύθμιση των κενών στη νομοθεσία που αφήνουντη δυνατότητα δημιουργίας νέων αυθαιρέτων.
Αν καταφέρουμε να ξεφύγουμε από την εμμονή του πόσο χρίζουμε,και μελετήσουμε το τι χρίζουμε, θα έχουμε κάνει ένα πρώτο βήμα.
Η κόκκινη γραμμή δεν μπορεί να είναι μια ημερομηνία, είναι τοσημείο που θα αλλάξει η νοοτροπία για το θέμα της κατασκευής, είναι δηλαδή η διάφοραμεταξύ ποιότητας και ποσότητας.
Νομοθεσία
Αυτό βέβαια είναι μια μεγάλη ευθύνη για το κράτος και μιαπολύ δύσκολη δουλειά, ειδικά όταν δεν υπάρχει όραμα, και κατ’ επέκταση δεν υπάρχειολοκληρωμένος σχεδιασμός, όλα γίνονται αποσπασματικά.
Όλα αυτά τα κενά στη νομοθεσία τα οποία άλλες φορές είναιυπεύθυνα και άλλες φορές πηγάζουν από το έλλειμμα του ολοκληρωμένου σχεδιασμού,δημιουργούν ένα μόνιμο άγχος στη διοίκηση πως θα ελέγξει τις διαδικασίες.
Αναγκάζεται λοιπόν και εφευρίσκει όλο και περισσότερα στάδιακαι εργαλεία ελέγχου, διότι, δεν μπορεί να παρακολουθήσει την εξέλιξη στιςδιαδικασίες που εκείνη θεσμοθέτησε.
Οιτελευταίοι νόμοι (και μιλάω για τον Ν. 4030/11 & Ν.4067/13 ΝΟΚ) προσπάθησαννα κάνουν την αλλαγή. Ο 4030 /11 έδωσε τη δυνατότητα, ή τουλάχιστον αυτός ήτανο στόχος, να περιοριστεί η συναλλαγή του μελετητή με τον ελέγχοντα μηχανικό,εξοικονομώντας χρόνο και πατάσσοντας τη γραφειοκρατία, και ο 4067/13 αλλάζονταςτον υπάρχοντα οικοδομικό κανονισμό, ενώ επικαλείται έναν κανονισμό με σύγχρονη λογική, οραματικού ωςπρος την αρχιτεκτονική, δεν δείχνει να διασφαλίζει την προστασία του περιβάλλοντος, ούτε ναδίνει την απαιτουμένη ελευθερία στην αρχιτεκτονική έκφραση. Ο στόχος χάθηκε καιαυτό γιατί η προετοιμασία για την εφαρμογή των νόμων ήταν ανύπαρκτη. Οι δεαλλεπάλληλες διευκρινιστικές και ερμηνευτικές, απέδειξαν ότι οι νόμοι δεν είχανμελετηθεί σωστά.
Προφανώςδε οι νόμοι περί ρύθμισης αυθαιρέτων υπάρχουν επειδή η νομοθεσία για τηνπαραγωγή του δομημένου περιβάλλοντος είναι ελλιπής.
Δυστυχώς μέχρι στιγμής η πολιτεία δεν έχει πείσει, ότι έχει εξαντλήσειτο περιθώριο στην «εύρεση» ή «δημιουργία» των κατάλληλων εργαλείων.....
Παρόλο που γίνονται σοβαρές προσπάθειες, ο τρόπος και οχρόνος δεν δείχνουν να είναι σύμμαχοι. Θεωρώ ότι υπάρχουν ακόμη μεγάλεςδυνατότητες αλλαγών στο νομοθετικό πλαίσιο.
Θαήθελα να τονίσω, σε αυτό το σημείο ότι οι πλέον αρμόδιοι να συντάσσουν νόμουςκαι πλαίσια για το συγκεκριμένο θέμα είναι ο τεχνικός σύμβουλος του κράτους,δηλαδή το ΤΕΕ, σε συνεργασία με τους επιστημονικούς συλλόγους ειδικότητας, δηλαδήοι μηχανικοί της χώρας.
Άραόλοι μας έχουμε μερίδιο ευθύνης, είτε γιατί δεν καταθέσαμε έγκαιραολοκληρωμένες προτάσεις, είτε γιατί αποδεχτήκαμε ότι αυτό είναι αντικείμενοεπεξεργασίας κάποιου άλλου φορέα. Και τώρα εκ του ασφαλούς κάνουμε κριτική.
Απόεκεί και περά είναι θέμα των νομικών να διασφαλίσουν την εγκυρότητα καιδημοκρατικότητα αυτών των νόμων.
Με όλοτο σεβασμό στους νομικούς για τη δύσκολη και αξιόλογη εργασία που εκτελούν, ...τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας, ιδιαίτερα δε με το θέμα των αυθαιρέτωνπαρουσιάζεται μια ειδική ενασχόληση των νομικών με τη σύνταξη, επεξήγηση,ερμηνεία και γνωμοδότηση, κανόνων, κανονισμών και κριτηρίων που έχουν να κάνουνμε τον πολεοδομικό σχεδιασμό και όχι μόνο.
Από την άλλη έχουμε αποδεχτεί ότι το σύνολο των ανθρώπων πουασχολούνται, ειδικότερα με την ιδιωτική κατασκευή, είναι δεδομένο ότι θααυθαιρετήσουν, θα κλέψουν το κράτος, και θα επιβαρύνουν το περιβάλλον ...
Και είναι αυτό λοιπόν ένα υγιές θεσμικό πλαίσιο? μπορεί αυτόνα χαρακτηρίζεται ως αξιοπιστία στο έργο και στο δυναμικό των μηχανικών τηςχώρας ?
Φυσικά και όχι
Εμπλεκόμενοι φορείς
Δυστυχώς σαν Πανελλήνια Ένωση Αρχιτεκτόνων απλά παραλάβαμε τονομοσχέδιο των αυθαιρέτων, όπως και όλοι οι άλλοι φορείς. Το λέω αυτό γιατίθεωρώ ότι θα έπρεπε να είχαμε κληθεί επίσημα και θεσμικά να συμμετείχαμε στις συζητήσειςκαι στους προβληματισμούς που προηγήθηκαν της σύνταξής του.
Χρειάζεται μια αλλαγή στην τακτική με την οποίαδιαμορφώνονται και τελικά παρουσιάζονται τα νομοσχέδια.
Η τακτική, του να παρουσιάζεις κάτι στην τελική του μορφή καιμετά να προσπαθείς να αντικρούσεις τις παρατηρήσεις που γίνονται ή ακόμα καιάλλες ιδέες, δεν είναι αποτελεσματική. Προφανώς και όλη αυτή η διαδικασία θαέπρεπε να προηγείται.
Τα νομοσχέδια θα έπρεπε να συντάσσονται με άλλο τρόπο, η διαύγειακαι διαβούλευση πρέπει να είναι έννοιες ουσιαστικές.
Βέβαια για να υλοποιηθεί μια τέτοιου είδους συνεργασία,πρέπει να υπάρχουν οι προϋποθέσεις. Δηλαδή, πρέπει να υπάρχει αξιοπιστία,ουσιαστικός διάλογος και συγκεκριμένες υλοποιήσιμες ιδέες και προτάσεις.
Οι φορείς να είναι υπεύθυνοι και η πολιτεία να αναγνωρίζει τονρόλο του καθενός...
Σύγχρονη πολιτική για την αυθαίρετη δόμηση
Όμως όπως είπα και πρωθύστερα όλα αυτά είναι δύσκολα, γιατί δενείναι μια απλή σημείωση σε ένα ημερολόγιο, ως κόκκινη γραμμή, είναι θέμαγενικότερης νοοτροπίας και παιδείας.
Θεωρώ όμως και συγχρόνως ευελπιστώ, ότι έχουμε φτάσει πλέονστο σημείο αυτό, που α) δεν έχουμε την πολυτέλεια του χρόνου να κάνουμε ατέρμονεςσυζητήσεις και αναλύσεις β) έχουν γίνει οι απαιτούμενες ζυμώσεις, έχει ωριμάσειη ιδέα και έχουμε δει τα αποτελέσματα από όλες τις προηγούμενες ρυθμίσεις καιδιατάξεις, ώστε να κάνουμε ένα γενναίο βήμα και να περάσουμε σε μια νέα εποχή πραγμάτων.
Το ανθρώπινο δυναμικό υπάρχει, το ίδιο και οι ιδέες, και δεννομίζω να το αμφισβητεί αυτό κανείς.
Αυτόπου χρειάζεται είναι ένα ολοκληρωμένο σχέδιο.
Αυτό τοσχέδιο για να είναι αποτελεσματικό, παραγωγικό και υλοποιήσιμο, χρειάζεταιμελέτη, συγκεκριμένο υπόβαθρο και τη συμμέτοχη των επιστημόνων, δεν μπορεί ναχαραχτεί μόνο από τους πολιτικούς.
Οι προτεραιότητες, οι προσεγγίσεις, οι αναλύσεις και οιπροτάσεις, από εδώ και πέρα θα πρέπει να έχουν μια, ριζοσπαστική, σχεδόνανατρεπτική λογική, ώστε τα αποτελέσματα να μπορέσουν πραγματικά να αλλάξουν τααποδεδειγμένα κακώς κείμενα. Κακώς και στον τρόπο εφαρμογής των νόμων, αλλά καιστη γενικότερη νοοτροπία και πρακτική.
Ο κόσμος πρέπει νακαταλάβει ότι δεν είναι η ποσότητα που προσδίδει αξία, αλλά η ποιότητα. Ως εκτούτου, σημασία δεν έχει πόσο θα κτίσω, και πόσο θα πουλήσω, σημασία έχει τι θαδημιουργήσω και πώς θα το αξιοποιήσω.
Η δημιουργία μιας πλατφόρμας δεδομένων της χώρας που θαπεριλαμβάνει όλες τις απαραίτητες πληροφορίες και υπόβαθρα (κτηματολόγιο,δασολόγιο, αιγιαλός, οικισμοί παραδοσιακοί και μη, αρτιότητες κλπ) είναι πλέονεπιβεβλημένη.
Επίσης μια οριστική διευκρίνιση του νομικούκαθεστώτος εκτάσεων και ακινήτων που ανήκουν ιδιοκτησιακά σε ιδιώτες, αλλάείναι αδύνατη η αξιοποίησή τους, λόγω κάποιας αξίωσης ή διεκδίκησης από τοΔημόσιο, είναι απαραίτητη.
Τέλος μια επιστημονικά τεκμηριωμένη μέθοδος για το πωςμελετάμε και κτίζουμε (ένας απλουστευμένος επιτέλους οικοδομικός κανονισμός)και η θεσμοθέτηση μιας πιο ανθρώπινης κλίμακας σε επίπεδο αστικού σχεδιασμού......
Αυτά είναι πλέον τα αναγκαία βήματα.
Είναι απαράδεκτο αυτή τη στιγμή, να καλούμαστε να εφαρμόσουμεμέσα σε ένα ασφυκτικό χρονικό διάστημα ¨μνημονικά¨ σχέδια και απαιτήσεις, όταν θαέπρεπε εδώ και χρόνια να είναι οι προτεραιότητές μας. Θα έπρεπε, εδώ και χρόνιανα είχε ολοκληρωθεί το εθνικό κτηματολόγιο, να είχε αξιολογηθεί η δημόσια περιουσία,να είχε αξιοποιηθεί ο δημόσιος χώρος, να είχαν εκσυγχρονιστεί τα εργαλεία καινα είχαν απλοποιηθεί οι διαδικασίες. Όλα αυτά έπρεπε να έχουν γίνει εδώ καιχρόνια σύμφωνα με τα δικά μας δεδομένα, τις ανάγκες της χώρας και των πολιτών της.Είναι φυσικό τώρα που δεν υπάρχει πλέον χρονικό περιθώριο, όλα να γίνονται βίαια,με τεράστιο κοινωνικό κόστος.
Το έλλειμμα όμως τόσων χρόνων σε επίπεδο προτάσεων καιυλοποίησης αυτών από μέρους της κρατικής διοίκησης, δημιούργησε το κενό και ταπροβλήματα που όλοι γνωρίζουμε, με αποτέλεσμα, αυτή τη στιγμή, να προσπαθούμε μελανθασμένο δυστυχώς τρόπο να περισώσουμε ότι απέμεινε.
Όταν λοιπόν πολίτες και μηχανικοί, γνωρίζουν αυτά τα δεδομένακαι αυτά είναι ξεκάθαρα, είναι πολύ πιο εύκολο, να προσαρμόσεις τις ανάγκες σουκαι να μελετήσεις σύμφωνα με αυτές.
Ένα τέτοιο ολοκληρωμένο πλάνο, θα κάλυπτε όλες τις ανούσιες καισίγουρα πολύπλοκες αναθεωρήσεις, αλλαγές, ερμηνείες και διευκρινίσεις που όλοιγνωρίζουμε και καθημερινά μας ταλαιπωρούν, αφήνοντας τα κενά, στα οποίαδημιουργούνται οι αυθαιρεσίες.
Εύλογα θα αναρωτηθεί κανείς τι θα συμβεί μέχρι να γίνουναυτές οι αλλαγές?
Πως θα διασφαλίσουμε ότι δεν θα υπάρξουν νέα αυθαίρετα?
Γιατί οι αλλαγές αυτές χρειάζονται χρόνο και τα αποτελέσματαδεν θα είναι άμεσα ορατά. ///
Μέχρι η αλλαγή νοοτροπίας να εδραιωθεί και να ξέρουμε που χρίζουμεκαι πόσο πραγματικά χρειαζόμαστε, υπάρχουν κάποια εργαλεία, χρήσιμα.
Και αυτά είναι η ταυτότητα κτηρίου (απαίτηση χρόνων....) καιη βεβαίωση μηχανικού (μέγιστη ανάληψη ευθύνης). Δεν θα επεκταθώ στην ανάλυσήτους, τα γνωρίζουμε όλοι.
Αρχιτεκτονική
Κλείνοντας θα ήθελα να σας καταθέσω κάποιες σκέψεις καιδράσεις γι’ αυτό που ονομάζω αλλαγή νοοτροπίας.
-Η θεσμοθέτηση του προγράμματος «Αρχιτεκτονική στα Σχολεία» (πρόγραμμα που παρουσίασε ο ΣΑΔΑΣ – ΠΕΑήδη από το 2011) συμβάλλει στη γενική εκπαίδευση θεμάτων αντίληψης τουδομημένου περιβάλλοντος, παρατήρησης και συνειδητοποίησης της κλίμακας.
- Η Συνεργασία των σχολών με τουςεπαγγελματικούς συλλόγους, ώστε να γεφυρωθεί το χάσμα μεταξύ ακαδημαϊκής γνώσηςκαι επαγγελματικής πραγματικότητας.
-Η διαρκής μελέτη και παρακολούθηση των νόμων από τουςαρμόδιους φορείς προσφέρει γνώσεις για την αποφυγή νέων λαθών (αντικείμενοενασχόλησης των επιτροπών του συλλόγου αρχιτεκτόνων).
-η ουσιαστική θεσμοθέτηση της δημόσιας διαβούλευσης και τουσυμμετοχικού σχεδιασμού, δίνει τη δυνατότητα στην κοινωνία να καταθέσει τιςπροτάσεις της και να αναλάβει τις ευθύνες της.
-Η καθιέρωση, του θεσμού των Αρχιτεκτονικών Διαγωνισμών με κυρίαρχο στόχο την ανάδειξη νέων καιπρωτοποριακών ιδεών.
- Η προστασία τωναρχών διατήρησης της αυθεντικής κατάστασης, και η αποστασιοποίηση από τηνάκριτη προσήλωση στο παρελθόν.
Όλα αυτά στο σύνολό τους και σε συνδυασμό με άλλες προτάσειςφορέων, πάντα σε συνεργασία με τη δημόσια διοίκηση, μπορούν να συμβάλλουν στηναλλαγή νοοτροπίας για το περιβάλλον.
Η προβολή της αρχιτεκτονικής και ο δημόσιος διάλογος περίαυτήν, θέμα που έχει αναδείξει ο ΣΑΔΑΣ – ΠΕΑ τον τελευταίο καιρό, δίνει άλλες διαστάσεις και προσανατολίζει την κοινωνία σε επίπεδο ποιότητας και όχι ποσότητας για τον τρόπο παράγωγης, διαμόρφωσης και αξιοποίησης των κτηρίων του δημόσιου χώρου και του περιβάλλοντος γενικότερα.
